Орхан Инандынын жоголушу эмне үчүн саясий маселе болушу мүмкүн
1-июнда лицейлер тармагынын негиздөөчүлөрүнүн бири "Сапат" (мурдагы Себат) коомдук билим берүү мекемесинин президенти Орхан Инанды дайынсыз жоголгону белгилүү болду. Туугандары жана кесиптештери дароо эле аны уурдап кетишти деп жар салышкан.
Жоголуунун чоо-жайы
1-июнь күнү таңкы саат 4төр чамасында Бишкек шаарынын Октябрь райондук ички иштер бөлүмүнө 12-кичи районундагы үйлөрдүн биринин короосунан Орхан Инандынын ачык турган Lexus 470 унаасы табылды деген билдирүү түшкөн. Инанды өзү Түштүк магистралдын жанындагы 10-кичи райондо жашачу. Унаадан эч нерсе жоголгон эмес: акча, документтер, телефон - бардыгы ордунда болгон. Милиция ал дайынсыз жоголгонго чейин жолугушууда болгонун тастыктады.
Кийинчерээк ал дайынсыз жоголоордон бир күн мурун экс-ички иштер министри Мелис Турганбаев менен жолукканы белгилүү болду.
Президент Садыр Жапаров Улуттук коопсуздук мамлекеттик комитетине жана Ички иштер министрлигине Орхан Инанды издөө иштерин күчөтүүнү тапшырды. Алар аны курулуш объектилеринен, кароосуз калган имараттардан издеп жатышат, бирок азырынча ийгиликсиз. Россияда жана Түркияда издөө иштери жүрүп жатат.
Аялы Рейхан күйөөсү Түркиянын элчилигинин аймагында болушу мүмкүн деп божомолдогон. Орхан Инанды Түркиянын жараны болгонуна карабастан, азыр Кыргызстандын жараны болчу.
ШИИБ Инанды Кыргыз Республикасынын чек арасынан өткөн эмес деп билдирген.
Kaktus.media Инанды жана анын өлкөдөгү ишмердүүлүгү жөнүндө белгилүү болгон маалыматтарды топтоду.
Орхан Инанди - Кыргызстандагы жана Түркиядагы белгилүү инсан. Интернеттин кыргыз сегментинде алар бул жөнүндө жалаң лицейлердин контекстинде жазышат. Сапаттын атынан ал конференцияларда сөз сүйлөп, ММКларга интервью берчү. Ишкер чөйрөлөрдө ал кыргыз бийлиги менен түрк инвесторлорунун ортосундагы байланыштыруучу катары белгилүү. Түркияны жактаган маалымат каражаттары Инанданы "күзөтчү имам" деп атап, аны ФЕТӨнүн Кыргызстандагы кызыкчылыктарын лоббилдеген деп айыпташкан (ФЕТО уюму расмий түрдө жок, бийлик ФЕТОну Гүлендин өзү жана анын шериктери деп аташат. - Болжолдуу Kaktus.media). Буга байланыштуу Кыргызстан Инандыга эч кандай нааразычылыгын билдирген эмес. Ал өзү Кыргызстандагы миссиясы жалаң гана билим берүү мүнөзүндө экендигин баса белгилеп келет.
Анткен менен түркиялык Haberturk сайты Кыргызстан Гүлендин 130 мүчөсүнүн тизмесин Түркияга өткөрүп берди деп жазганда (кийинчерээк, Коопсуздук Кеңешинин катчысы Дамир Сагынбаев муну четке каккан эле), көпчүлүк Орхан Инанды ушул тизменин биринчи катарында болушу мүмкүн деп ойлошкон.
"Сапат" Билим берүү мекемесинен билдиришкендей, Орхан Инанды Кыргызстанда 1995-жылдан бери иштеп келет. 2001-жылдан бери эл аралык "Сапат" билим берүү мекемесинин президенти. Ал эми 2010-жылдан бери - Кыргыз Республикасынын жараны.
Билим берүү тутумун реформалоого жана өнүктүрүүгө кошкон зор салымы үчүн 2002-жылы Орхан Инанды "Кыргыз Республикасынын билим берүүсүнүн отличниги" наамын алган, 2002-жылы Кыргыз Республикасынын Ардак грамотасы, 2003-жылы - "Даңк" медалы менен сыйланган.
Ал өзү маегинде Кыргызстанга акча издөө үчүн эмес, өлкөдө билим берүүнү өнүктүрүү үчүн келгендигин баса белгилеген.
Анын айтымында, "Сапат" лицейлеринин тармагында билим берүү 70% ата-энелердин эсебинен, ал эми 30% демөөрчүлүк каражаттардын эсебинен камсыздалат.
Инанды менен байланышкан бир нече белгилүү окуялар бар.
Алсак, 2019-жылдын май айында Түркиянын Кыргыз Республикасындагы элчиси иш-чарага конок катары чакырылып чуу чыгарган видео пайда болгон. Элчи "Сапаттын" өкүлдөрү, анын ичинде Орхан Инанда дагы болгонуна нааразы болуп. Кетип жатып элчи иш-чаранын уюштуруучулары Түркияны же ФЕТОнун өкүлдөрүн тандашы керектигин белгилеген эле.
Инанда өзү бул окуяга эч кандай комментарий берген эмес.
2016-жылы Түркия ФЕТӨ менен күрөшө баштаган, бул "Себат" лицейлеринин тармагына таасирин тийгизген. Түркиянын тышкы иштер министри Мевлүт Чавушоглу бийликти коомдук ишмер Фетхуллах Гүлен жана анын "Хизмет" уюму түзгөн билим берүү мекемелерин жабууга үндөгөн. Буга жооп катары Кыргызстандын Тышкы иштер министрлиги Түркияны өлкөнүн ички ишине кийлигишпөөгө чакырган.
Түркия менен болгон дипломатиялык жаңжалдан кийин Кыргызстан Себаттын атын Сапат деп өзгөрттү. 2017-жылдын 3-мартында Юстиция министрлигинде кайрадан каттоодон өттү. Билим берүү министрлиги төртүнчү уюштуруучу болуп калды, деп билдирди министрлик. Үч негиздөөчү ошол бойдон калышты: Орхан Инанды, Майрамбек Жумалиев, Жолдошали Көчкөнбаев. Орхан Инанди президент бойдон калды.
Адам уурдоого реакция
Инандыны табууну талап кылган митингдер дароо башталып, бүгүнкү күнгө чейин уланууда. Митингдерге бүтүрүүчүлөр, ошондой эле лицей окуучуларынын ата-энелери катышууда.
Алар Түркия элчилигинин имаратынын жанында, ошондой эле Өкмөт үйүнүн алдына чыгууда.
Орхан Инандынын жоголушу эл аралык деңгээлде дагы талкууланып жатат. Суроону чет өлкөлөрдө жашаган кыргыздар, Европарламенттин депутаттары жана Түркиядагы бир топ маалымат каражаттары көтөрүп жатышат.
We follow with great concern Turkey"s illegal abduction of Turkish educator #OrhanInandi in #Kyrgyzstan over links to the Fethullah Gulen mov. Turkey should refrain from any attempts to deport him. We demand the Kyrgyz authorities to take all possible steps to ensure his release. pic.twitter.com/P3tvqLFndC
— Róża Thun (@rozathun) June 9, 2021
Human Rights Watch уюму кыргыз бийлигин Инандsнын коопсуздугун камсыз кылууга чакырууда.
Орхан Инанда жөнүндө Түркия
Түркиянын өкмөттүк Sabah гезити Орхан Инанданы уурдоого Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин тиешеси бар деп жазган.
"Инандынын унаасын токтоткондор Кыргызстандын жашыруун кызматынын кызматкерлери болгон ... Бул Кыргызстандын атайын кызматы жүргүзгөн операция болчу" деп жазат журналист Ферхат Үнлү.
Кыргыз Республикасынын жана Түркиянын президенттеринин жолугушуусунда Инандынын жоголуп кетиши боюнча маселе көтөрүлдү.
"Эрдоган Инандыны билбейм, эч кандай маалыматым жок жана ФЕТОнун тарапкерлери жөнүндө эч нерсе уккум келбейт деп жооп берди" деди басма сөз катчысы Эрбол Султанбаев.
