Берекеби же балээби? Акылбек Жапаровдун экономикага өзгөчө кырдаал режимин киргизүүсү
Министрлер кабинети экономикага өзгөчө кырдаал киргизүүнү пландап жатат. Эксперттер мындай демилге эгемендүү Кыргызстандын тарыхында биринчи жолу киргизилип жатканын белгилешүүдө. Экономисттер жана бизнес коомчулугу терең тынчсызданууда.
Мыйзам долбоору коомдук талкуусуз эле парламентке өтүп, дароо үч окууда добуш берүүгө жөнөтүлдү. Бизнес коомчулугу Кабинеттин пландары жөнүндө кабардар эмес болчу, алар менен алдын ала эксперттик талкуулар жана консультациялар да жүргүзүлгөн эмес. Экономикадагы эрежелер маалымат сайттарынан өзгөрө турганын билди.
Экономикада өзгөчө кырдаал режими деген эмне?
Азырынча бул Акылбек Жапаровдун сөздөрүнөн гана белгилүү. Анын айтымында, бул мыйзам долбоору Министрлер Кабинетине бюджеттин киреше жана чыгаша бөлүгүнүн 20% ын Жогорку Кеңештин макулдугусуз тескөөгө, ошондой эле салык ставкаларын өзгөртүүгө, соода түйүндөрүнүн кассаларынан каражаттарды алып салууга, салык режимин өзгөртүүгө, реструктуризациялоого мүмкүндүк берет. Бюджет менен болгон карызды парламент менен макулдашпастан, мамлекеттик сатып алуунун өзгөчө жол -жобосун киргизишет.
Бул боюнча эксперттер кандай пикирде?
Искендер Шаршеев, Улуттук бизнес ассоциациялар альянсынын катчылыгынын башчысы
- Бул демилгенин оң жактарын көрүү азырынча кыйын. Мыйзам долбоору бизнес ассоциациялары менен талкууланган жок, коомдук талкууга коюлган жок, биз үчүн күтүүсүз чечим болуп калды. Ооба, биз пандемиядан катуу сокку жедик, кирешебиз төмөндөдү, чийки затка жана импорттук товарларга баа жогорулады, көптөгөн субъекттер жабылды, бирок ошого карабастан ишканалар аман калууга аракет кылып жатышат. Ал эми бизге, экономикалык процесстердин катышуучуларына Министрлер Кабинети экономикада өзгөчө кырдаал деген эмне экенин түшүндүрбөстөн кабинеттин аркасында жаңы шарттарды ойлоп тапканы турат. Ошондуктан, бизде негиздүү чочулоо бар.
Авторитардык өлкөлөрдө мындай шылтоолордун артында абдан коркунучтуу бизнес шарттары киргизилген. Суроо туулат: бизде дагы ошондой болобу же эмне? Эгерде ошондой болсо, анда ишкерлер дагы Ала-Тоо аянтына пикетке чыгат. Чоң капиталы бар адамдар бизнесин таштайт, кичинекей капиталы бар адамдар саясатка киришет жана эч кандай реформа жөнүндө сөз болушу мүмкүн эмес.
Эгерде Министрлер Кабинетинин жакшы ниети болсо, анда алар муну бизнес өкүлдөрү менен талкуулап, биздин пикирди эске алып, сунуштарды жана тынчсызданууларды угушу керек эле. Бул мыйзам долбооруна вето коюу жана бардык тараптарды тартуу менен талкууну уюштуруу зарыл. Бизнес ассоциациялар президентке жана министрлер кабинетине кайрылуу ниетинде.
Кайрат Итибаев, көз карандысыз эксперт
- Мен пайдаснан баштайын. Бул режим Министрлер Кабинетинин чечимдери тезирээк кабыл алынарын билдирет. Экономиканын бардык кесепеттери үчүн жооптуу бир мекеме жооп берет - министрлер кабинети. Башкача айтканда, биз сурай турган адамга ээ болобуз.
Бирок кемчиликтери да бар.
Бийликке компетенттүүлүк деңгээлин жогорулатуу керек болгон жаңы команда келди. Алар өз максаттарына жете алышпайт деген күмөн саноолор бар, анткени буга чейин көйгөйлөр бар. Мисалы, маалымат майданында чоң кемчиликтер бар.
Экинчи кемчилик - тобокелдиктер. Өтө чоң ыйгарым укуктарды алган министрлер кабинети баарын кыйратышы мүмкүн.
Биз көрүп турабыз, азыр калыптанып калган институттар талкаланып жатат жана министрлер кабинети көзөмөлдү сактап кала алабы, процессти жаңы шартта орното алабы, белгисиз.
Суроолор өтө көп. Бул режим качанга чейин уланат? Кабинет өзү үчүн кайсы жоопкерчилик чөйрөсүн, алкакты түздү? Эч кандай тескери эффект болбойт деген кепилдиктер барбы? Анткени, экономиканы сактап калам деп аны толугу менен жок кылышы мүмкүн.
Билбейм, бир жагынан мындай эксперимент кызыктуу жана аракет кылса болот, өзгөчө коом бийликтен эффективдүү чараларды күтөт. Бирок, экинчи жагынан, бул өтө кооптуу окуя жана анда коррупцияны жаратуучу факторлор көп.
Жалпысынан алганда, бул демилге абдан авантюристтик, экономика жана финансы шашылыш чечимдерди көтөрө албайт.
Мен оюмча, эгер биз өзгөчө режимди киргизе турган болсок, анда аны бүтүндөй экономика үчүн эмес, чектелген режимде киргизүү керек. Мисалы, өзгөчө кырдаалдар бажы чөйрөсүндө, фискалдык саясатта, мамлекеттик башкарууда жана ар бир сектор үчүн, өзүнчө механизмдерди иштеп чыгуу үчүн, босоголорду көрсөтүү үчүн, текшерүү системасы болушу керек.
Темирбек Ажыкулов, көз карандысыз инвестициялык эксперт
Мамлекет экономиканы түз көзөмөлгө алгысы келет, бирок бул бизнестин каалоосун чагылдырбайт. Өтө чоң тобокелчиликтер бар, анткени бул кандайча ишке ашаары белгисиз, критерийлери так эмес. Мисалы, алар салыктарды өзгөртө алышат. Бирок өзгөрүү жогору болсочу? Мисалы, мыйзам долбоору кассадагы акчаны алууга мүмкүнчүлүк берет. Бирок бул жеке менчикке кол салуу. Мындай критикалык учурлар көп болот. Эгерде демилгечилер өзгөчө кырдаал режими инвестициялык климатты кантип жакшыртаарын түшүндүрүп, негиздеп бере алса, тарифтерди жана тоскоолдуктарды тезирээк төмөндөтүү боюнча чечим кабыл алууга жардам берсе, анда бизнеске башкача мамиле болмок. Ал эми азыр болсо экономикага жардам берүү шылтоосу менен жөн эле баарын мамлекеттик башкарууга алып кетүүнү каалашат окшойт. Мындан тышкары, бул режим мыйзам бузууларды, экономикалык кылмыштарды жана корпоративдик рейддерди мыйзамдаштыра алат. Мен демилгечилердин башка ойлору бар экенине ишенем, балким алар экономикага кантип тез жардам берүүнү ойлоп жатат, бирок биз укуктук мамлекетте жашап жатабыз жана бардык процедуралар сакталууга тийиш. Бул учурда тең салмактуулук бузулат.
Биздин экономика мындай кескин чараларды көтөрө албайт. Жалпысынан алганда экономика иштеп жатат. Ооба, коронавирустун айынан аймактык жана глобалдык экономикалар төмөндөп, кыйналдык, бирок биз бул режимди тез арада киргизүү үчүн анчалык оор абалда эмеспиз.
